Charles Baudelairs: Εγκώμιο Μακιγιάζ

Charles Baudelairs: Εγκώμιο Μακιγιάζ

(Απόσπασμα)

Υπάρχει ένα τραγούδι, τόσο τετριμμένο και τόσο ανόητο, ώστε δεν μπορεί ούτε να το αναφέρει κανείς μέσα σε ένα έργο που έχει κάποιες αξιώσεις σοβαρότητας, εκφράζει όμως στην εντέλεια, σ’ ένα ύφος επιθεώρησης, την αισθητική των μη σκεπτόμενων ανθρώπων: “ Η φύση ομορφαίνει την ομορφιά ”.
Υποθέτω ότι ο “ποιητής”, αν είχε κατορθώσει να μιλήσει γαλλικά, θα είχε πει: “ Η απλότητα ομορφαίνει την ομορφιά!”, πράγμα που αντιστοιχεί, μ’ έναν τρόπο εντελώς απροσδόκητο, στην εξής “αλήθεια”: Το ανύπαρκτο ομορφαίνει το υπαρκτό.

Τα περισσότερα λάθη σχετικά με την έννοια του ωραίου, προέρχονται από την εσφαλμένη αντίληψη του 16ου αιώνα που έχει σχέση με την ηθική.Τότε, εξέλαβαν τη φύση ως βάση, πηγή και υπόδειγμα κάθε δυνατού καλού και κάθε ομορφιάς. Η αποκήρυξη του προπατορικού αμαρτήματος δεν έπαιξε μικρό ρόλο στη γενική αυτή τύφλωση της εποχής εκείνης. Αν ωστόσο δεχτούμε να ανφερθούμε μόνο στην ορατή πραγματικότητα, στην εμπειρία όλων των εποχών και στην Εφημεριδα των Δικαστηρίων, θα δούμε πως η φύση δεν μάς διδάσκει τίποτα ή σχεδόν τίποτα, ότι δηλαδή αναγκάζει τον άνθρωπο να κοιμάται, να πίνει, να τρώει και να προστατεύεται όσο είναι δυνατόν από τα εχθρικά στοιχεία του περιβάλλοντος. Αυτή είναι πάλι που κινεί τον άνθρωπο να σκοτώνει τον συνάνθρωπό του, να τον τρώει, να τον φυλακίζει, να τον βασανίζει.
Διότι, μόλις βγούμε από τον χώρο της αναγκαιότητας για να μπούμε στην περιοχή της πολυτέλειας και των απολαύσεων, βλέπουμε πως η φύση δεν μπορεί να μάς συμβουλέψει παρά μόνο το έγκλημα. Είναι αυτή η αλάνθαστη φύση που γέννησε την πατροκτονία, την ανθρωποφαγία και μύριες άλλες φρικαλεότητες που η σεμνότητα και η λεπτότητα μάς εμποδίζει να ονομάσουμε. Είναι η φιλοσοφία (και εννοώ τη γνήσια), είναι η θρησκεία που μάς προστάζει να τρέφουμε φτωχούς συγγενείς και ανάπηρους. Η φύση (που δεν είναι τίποτα άλλο από τη φωνή του συμφέροντός μας) μάς παραγγέλλει να τούς αποτελειώσουμε.
Επιθεωρείστε, αναλύστε καθετί που είναι φυσικό, όλες τις πράξεις και τις επιθυμίες του απόλυτα φυσικού ανθρώπου και δεν θα βρείτε παρά τη φρίκη. Ό,τι είναι ωραίο και ευγενικό είναι αποτέλεσμα της λογικής και του στοχασμού. Το έγκλημα, που το ανθρώπινο ζώο πρωτοδοκίμασε τη γεύση του στη μήτρα της μάνας του, είναι πρωταρχικά φυσικό. Απεναντίας, η αρετή είναι τεχνητή, υπερφυσική, αφού χρειάστηκαν – σ’ όλες τις εποχές και σ’ όλα τα έθνη – θεοί και προφήτες για να διδάξουν στην αποκτηνωμένη ανθρωπότητα, και αφού ο άνθρωπος από μόνος του στάθηκε ανίκανος να την ανακαλύψει. Το κακό γίνεται χωρίς προσπάθεια, φυσικά, μοιραία. Το καλό είναι πάντα το προϊόν μιας τέχνης.

Όλα όσα λέω για τη φύση, ως κακή σύμβουλο σε ό,τι αφορά στην ηθική και ό,τι λέω για τη λογική ως πραγματική πηγή λύτρωσης και αναμόρφωσης, είναι δυνατόν νεα μεταφερθούν στην περιοχή του ωραίου. Οδηγούμαι έτσι να θεωρήσω τον καλλωπισμό σαν ένα δείγμα πρωτόγονης ευγένειας της ανθρώπινης ψυχής.
Οι φυλές που ο πολιτισμός μας, μέσα στη σύγχυση και στη διαφθορά του χαρακτηρίζει άγριες, με μια αλαζονεία και μια αυταρέσκεια που είναι εντελώς κωμικές, καταλαβαίνουν, όπως ακριβώς και το παιδί, την υψηλή πνευματικότητα του καλλωπισμού. Ο άγριος και το βρέφος με τον αφελή τους πόθο για ό,τι λάμπει, για τα πολύχρωμα φτερά, τα υφάσματα που παιχνιδίζουν, για το υπέροχο μεγαλείο των τεχνητών σχημάτων, μαρτυρούν την απέχθειά τους για το πραγματικό και επιδεικνύουν έτσι, άθελά τους, την πνευματικότητα της ψυχής τους.
Αλλοίμονο σ’ αυτόν, που, σαν τον Λουδοβίκο τον ΙΕ’ (που δεν υπήρξε το προϊόν ενός πραγματικού πολιτισμού, αλλά μιας επανόδου στην βαρβαρότητα), προάγει τη διαφθορά ως το σημείο να μη γεύεται πια παρά μόνο την απόλυτη φυσικότητα! Η μόδα, λοιπόν, πρέπει να θεωρηθεί σαν ένα σύμπτωμα της τάσης προς το ιδεώδες, που επικαλύπτει μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο ό,τι αισχρό, γήινο κι ακάθαρτο συσσωρεύει η φυσική ζωή – σαν μια έξοχη παραμόρφωση της φύσης ή μάλλον σαν αδιάκοπες και αλλεπάλληλες προσπάθειες αναμόρφωσής της.
Σωστά επίσης, παρατηρήθηκε (χωρίς όμως να ανακαλυφθεί ο λόγος) ότι όλες οι μόδες είναι γοητευτικές, δηλαδή σχετικά γοητευτικές, επειδή η καθεμιά τους είναι μια καινούρια προσπάθεια, περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένη, προς το ωραίο, κάποια προσέγγιση ενός ιδανικού που η επιθυμία του ερεθίζει συνεχώς το ανικανοποίητο ανθρώπινο πνεύμα. Αλλά οι μόδες, αν θέλουμε να τις εκτιμήσουμε σωστά, δεν πρέπει να θεωρηθούν πράγμα νεκρό. Θα ήταν σαν να θαυμάζαμε τα κρεμασμένα κουρέλια, βουβά κι άδεια όπως το δέρμα του Αγίου Βαρθολομαίου μέσα στο ντουλάπι ενός παλαιοπώλη.
Πρέπει να τις φανταστούμε ζωντανεμένες από τις ωραίες γυναίκες που τις φόρεσαν. Μόνο έτσι θα συλλάβουμε το νόημα και το πνεύμα τους. Αν λοιπόν ο αφορισμός: Όλες οι μόδες είναι γοητευτικές, σάς ενοχλεί ως υπερβολικά απόλυτος, μπορείτε να πείτε, και θα είστε βέβαιοι πως δεν κάνετε λάθος: Όλες οι μόδες είναι θεμιτό να θεωρούνται γοητευτικές.
Η γυναίκα έχει το απαράγραπτο δικαίωμα και μάλιστα εκπληρώνει ένα είδος χρέους όταν προσπαθεί να φανεί μαγική και εξωπραγματική. Πρέπει να εκπλήσσει, να γοητεύει. Ως είδωλο πρέπει να χρυσώνεται για να γίνεται αντικείμενο λατρείας. Πρέπει, λοιπόν, να δανείζεται απ’ όλες τις τέχνες τα μέσα για να υψωθεί πάνω απ’ τη φύση, ώστε να σκλαβώνει καλύτερα τις καρδιές και να συναρπάζει τα πνεύματα. Δεν πειράζει διόλου αν η απάτη και το τέχνασμα είναι γνωστά σε όλους, όταν η επιτυχία τους είναι εξασφαλισμένη και το αποτέλεσμα πάντα ακατανίκητο.

Μέσα σ’ αυτές τις σκέψεις, ο καλλιτέχνης φιλόσοφος θα βρει εύκολα τη δικαίωση όλων των μέσων που χρησιμοποίησαν οι γυναίκες σ’ όλες τις εποχές για να εδραιώσουν και να αποθεώσουν, αν μπορεί να ειπωθεί έτσι, την εύθραυστη ομορφιά τους. Η απαρίθμησή τους δεν θα ΄χε τέλος. Αλλά, για να περιοριστούμε σ’ αυτό που η εποχή μας ονομάζει κοινώς μακιγιάζ, ποιός δεν βλέπει ότι η χρήση της πούδρας από ρύζι – τόσο ανόητα αναθεματισμένη από τους αφελείς φιλόσοφους – έχει σκοπό και αποτέλεσμα να εξαφανίζει από το δέρμα όλους τους λεκέδες που η φύση σκόρπισε τόσο προσβλητικά…”

Εκδόσεις ΑΓΡΑ
Μετάφραση: Μαργαρίτα Καραπάνου