Citizen Kane

........

( Όλον τον Αύγουστο, στο blog θα ακούγονται κομμάτια,
που έχει ερμηνεύσει μοναδικά
ο Δημήτρης Χορν,
καθώς και κομμάτια από την
"Οδό Ονείρων"
του Μάνου Χατζιδάκι )

Orson Welles:

Πρόκειται για ένα μεγαθήριο του κινηματογράφου, ένα ιδιοφυές μυαλό, μια πολυδιάστατη προσωπικότητα, έναν δημιουργό, που σφράγισε με τις ταινίες του την 7η τέχνη!
Μόλις προχτές στα σχόλια της εγγραφής μου για το αριστούργημα του Αντονιόνι, ΕΚΛΕΙΨΗ, αναφέρθηκε ο Orson Welles, σαν κορυφαίος δημιουργός, και μόλις δυό μέρες μετά, φιγουράρει σαν η ευτυχέστερη των συγκυριών, η ταινία του «Πολίτης Κέιν» σε αθηναϊκό θερινό κινηματογράφο.
Το σινεμά Ηλέκτρα, το παλιό, καλό σινεμαδάκι, μάς έκανε τη χάρη! Βέβαια, βρίσκεται στην «βαθιά Αθήνα». Κάπου σχεδόν τέρμα Πατησίων, και ως γνωστόν η Πατησίων, από ένα σημείο και μετά, ας πούμε μετά την Αγίου Μελετίου, είναι μια πολύ δυσάρεστη, έως και τραυματική εμπειρία!
Τέλος πάντων, σφίξαμε την καρδιά μας και πήγαμε, γιατί ως γνωστόν η τέχνη θέλει θυσίες!

Ο ήχος στην αρχή είχε κάποια προβλήματα, αλλά στην πορεία διορθώθηκε και απολαύσαμε πραγματικά ένα μεγαλούργημα!
Μια ταινία, τόσο προχωρημένη για την εποχή της, η οποία ξεδιπλώνει τη ζωή του Charles Foster Kane, του μεγιστάνα του τύπου,
( To film γυρίστηκε το 1941. Το σενάριο είναι συνεργασία του Orson Welles με τον Herman J. Mankiewicz. Η ταινία είναι το σκηνοθετικό ντεμπούτο του σε ηλικία 25 ετών! )
και σκηνοθετικά και σεναριακά, που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι σημερινή, τόσο τρομακτικά επίκαιρη είναι, μετά μάλιστα και την πρόσφατη είδηση ότι ο σύγχρονος media tycoon, Rupert Murdoch, απέκτησε και την 38η εφημερίδα του, την Wall Street journal.
Κατά κάποιον διαβολικά ειρωνικό τρόπο, στην ταινία αναφέρεται, ότι ο Kane εκδίδει πάνω από 37 εφημερίδες, μεταξύ όλων των υπόλοιπων πλουτοπαραγωγικών πηγών, που ελέγχει.
Φυσικά την εποχή εκείνη, την δεκαετία του '40 και μετέπειτα, ο τύπος και οι κριτικές ταύτισαν τον Κέιν με τον μεγιστάνα του τύπου της τότε εποχής, τον Hearst!




Ο Orson Welles μας βάζει μέσα στο κλίμα της αμφιλεγόμενης προσωπικότητας του Κέιν, καδράροντας το Ζαναντού ( Xanadu ), το τεράστιο παραμυθένιο κάστρο, που έχτισε για να στεγάσει την συζυγική του ζωή με την αποτυχημένη «τραγουδίστρια» Suzan Alexander, την οποίαν έκανε δεύτερη σύζυγό του και την οποίαν ο στενός του φίλος και θεατρικός κριτικός χαρακτήρισε σαν την αποτύπωση του μέσου αμερικανού!
Το Ζαναντού βρίσκεται σε ένα απρόσιτο ύψωμα, και η βαριά καγκελόπορτα φράζει την είσοδο σε όλους τους ανεπιθύμητους εισβολείς με την τεράστια ταμπέλα NO TRESPASSING.
( Έχω κάνει ποστ στο παρελθόν, για την μονομανή προσκόλληση των αμερικανών στο καθεστώς ιδιοκτησίας, που τούς οπλίζει και το χέρι συχνά...)

Ο πολίτης Κέιν, όπως όλοι οι μεγιστάνες, συσσωρεύει αμύθητους θησαυρούς, έργα τέχνης, πίνακες, αγάλματα (τα οποία δεν ανοίγει καν από τα κιβώτιά τους ), στο σύγχρονο παλάτι του, αλλά πεθαίνει μόνος, κρατώντας μια γυάλινη σφαίρα, στην οποία χιονίζει, όταν την αναταράξεις...
Μια μαγική κρυστάλλινη μπάλα, μπροστά στην οποία, όλα τα παιδικά μάτια, ανοίγουν διάπλατα κι έκθαμβα, για τον πανέμορφο, μυστικιστικό κόσμο που ανοίγεται μπροστά τους…





Έτσι λοιπόν, η σκηνοθετική μαεστρία του Orson Welles, και η άφθαστη καλλιτεχνική του μπαγκέτα, συνθέτουν μια πολύμορφη και πολυδιάστατη έναρξη της ταινίας.
1ον. Το παραμύθι, το απόκοσμο, το απρόσιτο, δηλαδή το Ζαναντού,
2ον. μία ταινία μέσα στην ταινία, δηλαδή τα Επίκαιρα, που παρουσιάζουν τον θάνατο του μεγιστάνα και την πορεία της ζωής του, και
3ον. την μαγική κρυστάλλινη σφαίρα, που κρατούσε, σε συνδυασμό με
ΤΗΝ ΛΕΞΗ κλειδί, την τελευταία του πριν πεθάνει,
η οποία γίνεται αφορμή για την ενδελεχή έρευνα της προσωπικότητας του Κέιν.
Μία μικρή ποιητική λέξη: Rosebud, δηλαδή μπουμπούκι!
Κανείς δεν μπορεί να ερμηνεύσει την τελευταία λέξη του μεγιστάνα του τύπου,
κι έτσι σοφά δίνεται η σκηνοθετική λύση: Συνεχή flashbacks, μέσω της έρευνας,
που κάνει ο δημοσιογράφος, ερευνώντας τη ζωή και την προσωπικότητα του Κέιν.

Άλλωστε η σημειολογία των λέξεων Έρευνα / Ερευνητής, διαποτίζει ολόκληρη την ταινία, αφού έτσι ονομάζεται και η πρώτη εφημερίδα του Κέιν:
New York Inquirer.

Η προσωπικότητα του μεγιστάνα, ξετυλίγεται αργά και μεθοδικά. Η ταινία βρίθει συμβολισμών και πρωτοποριακών για την εποχή της λήψεων.



Υποκειμενικά πλάνα, ευφάνταστοι, υποβλητικοί φωτισμοί, χρήση ευρυγώνιων φακών, που προσδίδουν την αίσθηση του δέους, παιχνίδι με τους όγκους και τις διαστάσεις, που συνειρμικά ανυψώνουν ή καταβαραθρώνουν το υποκείμενο,
στη συνείδηση του θεατή, διείσδυση του παρόντος στο παρελθόν και τανάπαλιν, άρτια σκιαγράφηση των δευτερευόντων χαρακτήρων, και μια αφηγηματική διαλεκτική, που ακόμα και σήμερα, πολλοί δημιουργοί θα ζήλευαν, και σίγουρα πολύ λίγοι πλησίασαν.
Το χιόνι σαν υπέρτατο σύμβολο αγνότητας και αθωότητας, είναι το εναρκτήριο λάκτισμα για να εισαχθεί ο θεατής στα γεγονότα!

Και είναι αυτό, που στην συνέχεια θα αναζητά ο ήρωάς μας, αλλά πλέον θα το βρίσκει ουσιαστικά, μόνο στην μαγική, γυάλινη σφαίρα.
Ο μικρός Charles, παίζει αμέριμνος στα χιόνια, και είναι ευτυχισμένος. Πραγματικά ευτυχισμένος!
Η σκηνή του παιδιού μέσα στην υπέρτατη χαρά και ξεγνοιασιά του καδράρεται και παρουσιάζεται μέσα από το υποκειμενικό πλάνο της ματιάς της μητέρας του, η οποία παρακολουθεί το παιδί από το σκοτεινό εσωτερικό του φτωχικού σπιτιού τους. Κατάλευκο χιόνι, παιδικό παιχνίδι, ευτυχία και αγνότητα συνθέτουν τον εξωτερικό χώρο, ενώ μέσα στο σκοτεινό, εσωτερικό χώρο εξυφαίνεται η ίντριγκα.
Η μητέρα προσπαθεί και καταφέρνει να πείσει τον πατέρα να σταλεί ο μικρός Κέιν στην Nέα Υόρκη, όπου τον περιμένουν λαμπρές σπουδές και μέλλον.
Ο μικρός δεν δέχεται ευχάριστα την είδηση και με το μικρό του έλκηθρο, με το οποίο χαιρόταν ζωή και παιχνίδι στο χιόνι, επιτίθεται στο μέλλοντα μέντορά του…

Πολλά χρόνια αργότερα, ο Κέιν είναι ένας ιδεαλιστής νέος, ιδιοκτήτης εφημερίδας. Φιλοδοξεί να σταθεί στο πλευρό των αδύναμων, αναζητά την αλήθεια με πάθος και διακηρύσσει με θέρμη τις αρχές του, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας του, πιστεύοντας ακράδαντα, ότι θα μείνει πιστός σε αυτές για πάντα. Όταν συντάσσει γεμάτος ενθουσιασμό, την διακήρυξη, ο φίλος του τού ζητά να φυλάξει αυτό το χειρόγραφο, παρατηρώντας, ότι κάποτε θα αποτελεί ιστορικό ντοκουμέντο.
Η ταινία έχει πληθώρα από καταπληκτικές στιγμές και οξυδερκείς διαλόγους, ώστε είναι πολύ δύσκολο να απομονώσει κανείς κάποιους.

Καθώς στην αναζήτηση του νοήματος της μυστηριώδους λέξης Rosebud, ξεδιπλώνονται οι δευτερεύοντες χαρακτήρες της ταινίας, εισχωρούμε κι εμείς οι θεατές, μαζί με τον δημοσιογράφο, σιγά-σιγά και διεισδύουμε στην προσωπικότητα του Κέιν, ή σε αυτό στο οποίο μετεξελίχθηκε ο Κέιν με την πάροδο του χρόνου.
Και αυτή είναι η τραγική ειρωνεία, της ταινίας, και ο λόγος για τον οποίον είναι μια μεγίστη ταινία, διότι περιέχει ψήγματα αρχαίας τραγωδίας. Αυτό δηλαδή για το οποίο αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή, να κρατήσει το public eye μακριά από την ιδιώτευσή του, να απομονωθεί στον δικό του ιδεατά ιδανικό και παραμυθένιο κόσμο, και να υπενθυμίζει αυτή του τη βούληση με την τεράστια ταμπέλα, που προκλητικά «κραυγάζει» NO TRESSPASSING, καταρρέει με απίστευτη ευκολία, για να αποκαλυφθεί, ότι ο μεγιστάνας ήταν διάτρητος.
Μόνος, μοναχικός, εγκαταλελειμμένος!
Όλες του οι ενέργειες σκόπευαν στην κατάκτηση της αγάπης. Αναζητούσε απεγνωσμένα την αγάπη του κοινού του, την αγάπη των γυναικών του, την αγάπη των συνεργατών και φίλων του.

Την αγάπη, που τού στέρησαν όταν ήταν αθώο, τρυφερό παιδάκι...

Την βρήκε;
Η σκηνοθετική μεγαλοφυΐα του Όρσον Γουέλς, φτάνει στο αποκορύφωμα, όταν εγκαταλελειμμένος από την δεύτερη γυναίκα του, στέκεται στο αχανές του μεγάρου του, εξουθενωμένος και μειωμένος, σε αντιδιαστολή με τις τεράστιες διαδοχικές πύλες, που τον εκμηδενίζουν σαν όγκο και σαν οντότητα.



Και έρχεται η αριστουργηματική σκηνή με τους πολλαπλούς καθρέφτες,
( την οποίαν επαναλαμβάνει σαν σκηνή ορόσημο πλέον, στον κινηματογράφο στην ταινία του The Lady From Shanghai, με τη Rita Hayworth ), όπου ο θεατής βλέπει όχι έναν, αλλά πολλαπλούς Κέιν, να αυξάνονται σε βάθος στην οθόνη και κατόπιν να εξαφανίζονται.
Είναι ο αγαπημένος συμβολισμός του Γουέλς, οι πολλαπλές πλευρές της προσωπικότητας του ατόμου, που πρώτος αυτός, με την δαιμόνια δημιουργική του αναζήτηση εισήγαγε στο σινεμά, με το καταπληκτικά λειτουργικό και αισθητικά άψογο εύρημα των πολλαπλών ειδώλων στον καθρέφτη, εύρημα που μιμήθηκαν, ή με το οποίο τον τίμησαν σινεφιλικά αναφερόμενοι στο έργο του, πλείστοι όσοι σκηνοθέτες έκτοτε ,
( στην Κυρία από την Σαγκάη, η προσωπικότητα αυτή συντρίβεται σε χίλια κομμάτια ).



Εδώ το πολυδιάστατο του χαρακτήρα του Κέιν, παραμένει ακέραιο και μυστηριώδες.

Ο δε θεατής γίνεται κοινωνός και συνένοχος του επτασφράγιστου μυστικού της λέξης Rosebud, στην τελευταία σεκάνς της ταινίας, σε αντίθεση με το public eye, τον δημοσιογράφο, δηλαδή, που παραμένει στην απλή επαγγελματική προσέγγιση του μεγιστάνα.

Και ο Γουέλς, αυτός ο ιδιοφυέστατος δημιουργός, μας κάνει κοινωνούς, κλείνοντάς μας το μάτι, συνωμοτικά, επαναφέροντάς μας στην παιδική κατάλευκη αγνότητα, γιατί στην ουσία αγαπάει τον Κέιν του πολύ, και το ίδιο ζητά και από εμάς τους θεατές, να τον αγαπήσουμε και να τον κατανοήσουμε, αποκαλύπτοντάς μας με αριστοτεχνικό τρόπο το κρυμμένο νόημα του μπουμπουκιού…

Λ.Κ. 2007